Aşağıdaki
cümle LANGANA'nın işlevsel analiz modülü tarafından üretilmiştir.
1-Burada
özne bir Özelİsim - Lennie'dir.
2-Nesne
fiil'den oluşturulmuş bir isim tamlaması-suyun içine solumaya
3-Fiil bir
isim ile oluşturulmuş bileşik fiil - devam ediyordu.
Bu basit
örnekten çıkan kurallar:
1- Özne takı
almamış.
2- Özne
cümle içinde diğer isimlere göre kelime sıralamasında birinci olarak gelmiş.
Burada basit
bir cümle, bir Özelİsim tarafından yönetilmektedir. Cümle içindeki her iki fiilde aynı özne tarafından icra
edilmektedir.
SENTENCE NO = 29
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
29 0 SENTENCE(==>CONJUNCTSUB(
29 0 0 17474 Bağlaç null Fakat null null null
29 1 0 0 Özelİsim null Lennie null null null
29 2 0 47231 İsim null su nounExt yun %%=yun%
29 3 0 23943 İsim null iç nounExt ine %%?in%&e
29 4 0 46609 Fiil nsz solu verbExt maya ::-maya:
29 5 0 13169 İsim null devam null null null
29 6 0 17153 Fiil ed verbExt iyordu ::-iyor-du:
29 7 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Fakat Lennie suyun içine solumaya devam
ediyordu
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
29 0 SENTENCE(==>CONJUNCTSUB(WORD(
29 1 WORD(
29 2 WORD(
29 3 WORD(
29 4 WORD(
29 5 WORD(
29 6 WORD(
29 7 .END-SENTENCE)
Bir başka
basit örnek, bize öznenin takı almadığı şeklindeki gözlemimizin
istisnai bir
halini verir:
1- Özne İsim
veya Özel isim olabilir.
2- Özne
çoğul takısı -lar, -ler alabilir.
Bu örnekte
'tepelerden' kelimesi bir isim olmakla birlikte -den takısını
aldığı için
özne olma şansı yoktur.
SENTENCE NO = 11
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
11 0 SENTENCE( SUB(
11 0 0 20164 İsim null Gölge nounExt ler #ler%%%
11 1 0 75786 Zarf null yavaş null null null
11 2 0 75786 Zarf null yavaş null null null
11 3 0 50960 İsim null tepe nounExt lerden #ler%%%&den
11 4 0 57477 İsim null yukarı nounExt ya %%%&y&a
11 5 0 14144 Sıfat null doğru null null null
11 6 0 51615 Fiil -e tırman verbExt ıyordu ::-ıyor-du:
11 7 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Gölgeler yavaş yavaş tepelerden yukarıya doğru
tırmanıyordu
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
11 0 SENTENCE( SUB(WORD(
11 1 WORD(
11 2 WORD(
11 3 WORD(
11 4 WORD(
11 5 WORD(
11 6 WORD(
11 7 .END-SENTENCE)
Aşağıdaki
örneği işlevsel olarak şöyle ayrıştırabiliriz:
Özne - tek
bir canlı varlık
Fiil -
kalmamıştı
Zarf - Bir
an için
Zarf -
ortada
1- Özne
cümlenin herhangi bir yerinde olabilir.
2- Özne
cümlenin neresinde olursa olsun kelime sıralamasında
gelen
takısız ilk İsim ya da özel isimdir.
3- Özne
yalnız İsim-Özelİsim değil, takısız bir isim tamlaması da olabilir.
Not:
Aşağıdaki örnekte LANGANA'nın deyim modulü sözlüğe bakıp
iki
kelimeden oluşan 'bir an' deyimini bulmuş ve her iki kelimenin
işlevsel
türlerini 'zarf' olarak düzeltmiştir.
SENTENCE NO = 16
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
16 0 SENTENCE( SUB(
16 0 0 6892 Zarf null Bir null null null
16 1 0 6892 Zarf null an null null null
16 2 0 24006 Edat null için null null null
16 3 0 39265 İsim null orta nounExt da %%%&da
16 4 0 50437 Sıfat null tek null null null
16 5 0 6880 İsim null bir null null null
16 6 0 8623 Sıfat null canlı null null null
16 7 0 54350 İsim null varlık null null null
16 8 0 27013 Fiil nsz kal verbExt mamıştı ::-mamış-tı:
16 9 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Bir an için ortada tek bir canlı varlık
kalmamıştı
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
16 0 SENTENCE( SUB(WORD(
16 1 WORD(
16 2 WORD(
16 3 WORD(
16 4 WORD(
16 5 WORD(
16 6 WORD(
16 7 WORD(
16 8 WORD(
16 9 .END-SENTENCE)
Daha karışık
cümlelerde:
Aşağıda,
özne ikinci alt cümlede,
iki ayrı
fiilden-sıfat kullanımı var,
fiilden önce
bir karma sıfat-isim tamlaması:
nesne-taştan
yontulmuş küçük boz heykellere
geliyor.
1- Her ','
bir işlevsel altcümle belirtmez - yani fiil ya da fiilimsi içermez.
2- Özneden
sonra gelen alt cümlelerde özne yok ise anlam olarak yönetici
işlev(fiildeki
eylem) ona aittir.
SENTENCE NO = 12 ********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
12 0 SENTENCE( SUB(
12 0 0 32388 Sıfat null Kumluk null null null
12 1 0 30246 İsim null kıyı nounExt larda #lar%%%&da
12 2 0 45284 Zarf null ses nounExt siz #siz%%%
12 3 ,SUB(
12 3 0 45284 Zarf null ses nounExt siz #siz%%%
12 4 0 39490 Fiil -e otur adjectiveFromVerbExt an .an
12 5 0 50150 İsim null tavşan nounExt lar #lar%%%
12 6 ,SUB(
12 6 0 49930 İsim null taş nounExt tan %%%&tan
12 7 0 57329 Fiil nsz yontul adjectiveFromVerbExt muş .muş
12 8 0 32940 Sıfat null küçük null null null
12 9 ,SUB(
12 9 0 7630 İsim null boz null null null
12 10 0 22651 İsim null heykel nounExt lere #ler%%%&e
12 11 0 6056 Fiil -e benzi verbExt yorlardı ::-yor-lar-dı:
12 12 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Kumluk kıyılarda sessiz,
sessiz oturan tavşanlar,
taştan yontulmuş küçük,
boz heykellere benziyorlardı
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
12 0 SENTENCE( SUB(WORD(
12 1 WORD(
12 2 WORD(
12 3 ,SUB(WORD(
12 4 WORD(
12 5 WORD(
12 6 ,SUB(WORD(
12 7 WORD(
12 8 WORD(
12 9 ,SUB(WORD(
12 10 WORD(
12 11 WORD(
12 12 .END-SENTENCE)
Aşağıdaki
örnekte, işlevsel olarak
Zarf-Bu
sırada,
Zarf-büyük
asfalt vilâyet şosesi taraflarından,
Sözde
Özne-kuru çınar yaprakları üstünde yürüyen ayakların sesleri
Nesne-duyulmaya
Fiil-başladı
1- Kelime sıralamasında
ilk gelen takısız isim 'asfalt', fakat bu kelime
bir
sıfat-isim tamlamasının parçası, tamlamanın son kelimesi 'taraf'
takılı.
SONUÇ: Eğer özneden önce gelen bir isim var ise bunun takılı
biten bir
tamlama içinde yer alıp almadığını kontrol etmek gerekir.
2- Eğer özne
bir sıfat tamlaması (ya da isim tamlaması) ise sonu -ı,-i,-u,-ü
ya da
-sı,-si,-su,-sü ile bitebilir. Örneğin:
Evin çatısı
yandı.
Burda sondan
bir önceki kelimenin -ın,-in,-un,-ün ya da -nın,-nin,-nun,-nün
ile bitmesi
kontrolda bir kolaylık.
Ad tamlaması
belirtisiz ise durum zorlaşır:
Okul müdür-ü
dışarı çıktı.
Özne bir
takısız ad tamlaması olursa:
Taş köprü
yıkıldı.
Sıfat
tamlaması:
Yaşlı çınar
yandı.
Bahar
gelince, kırları sarı papatyalar doldurur.
3- Burda
dikkat edilecek husus bu tamlamanın takı almaması ve kelime sıralamasında
gelen ilk
isim veya benzeri türden kelime olmasıdır.
4- Kelime
sıralamsında sayılaca kelime türleri, isim, özel isim, isimle biten tamlamalar
ve
zamir,
fiilden-isim'lerdir.
SENTENCE NO = 13
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
13 0 SENTENCE( SUB(
13 0 0 7856 Sıfat null Bu null null null
13 1 0 45695 İsim null sıra nounExt da %%%&da
13 2 ,SUB(
13 2 0 8384 Sıfat null büyük null null null
13 3 0 3214 İsim null asfalt null null null
13 4 0 54756 İsim null vilâyet null null null
13 5 0 48882 İsim null şose nounExt si %%=si%
13 6 0 49718 İsim null taraf nounExt larından #lar%%?ın%&dan
13 7 ,SUB(
13 7 0 32605 Sıfat null kuru null null null
13 8 0 10827 İsim null çınar null null null
13 9 0 55688 İsim null yaprak nounExt ları #lar%%?ı%
13 10 0 74957 Edat null üstünde null null null
13 11 0 57780 Fiil nsz yürü adjectiveFromVerbExt yen .y.en
13 12 0 3817 İsim null ayak nounExt ların #lar%%?ın%
13 13 0 45233 İsim null ses nounExt leri #ler%%?i%
13 14 0 14982 İsim null duyulma nounExt ya %%%&y&a
13 15 0 5335 Fiil -e başla verbExt dı ::-dı:
13 16 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Bu sırada,
büyük asfalt vilâyet şosesi taraflarından,
kuru çınar yaprakları üstünde yürüyen
ayakların sesleri duyulmaya başladı
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
13 0 SENTENCE( SUB(WORD(
13 1 WORD(
13 2 ,SUB(WORD(
13 3 WORD(
13 4 WORD(
13 5 WORD(
13 6 WORD(
13 7 ,SUB(WORD(
13 8 WORD(
13 9 WORD(
13 10 WORD(
13 11 WORD(
13 12 WORD(
13 13 WORD(
13 14 WORD(
13 15 WORD(
13 16 .END-SENTENCE)
Ya da:
Akşam
olunca,
yakındaki çalıların arasından çıkan tavşanlar
buraya gelir,
kumların üstüne oturur
Özne-yakındaki çalıların arasından çıkan
tavşanlar
bir sıfat tamlaması
İSTİSNAİ HALLER:
Aşağıda özen 'onun gözleri' - dir. Fakat
'onun'atılmıştır.
1- Tamlamanın ön kısmı atılıp yalnız sonlanan
kısmı gelebilir.
SENTENCE NO = 19
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
19 0 SENTENCE( SUB(
19 0 0 20480 İsim null Göz nounExt leri #ler%%?i%
19 1 0 14871 Zarf null durmadan null null null
19 2 0 21825 İsim null hareket null null null
19 3 0 17153 Fiil ed verbExt iyordu ::-iyor-du:
19 4 ;SUB(
19 4 0 57799 İsim null yüz nounExt ünün %%=ün%&ün
19 5 0 11297 İsim null çizgi nounExt leri #ler%%?i%
19 6 0 29487 Sıfat null keskin null null null
19 7 ==>CONJUNCTSUB(
19 7 0 54481 Bağlaç null ve null null null
19 8 0 32851 İsim null kuvvet verbFromNounExt liydi li-
19 9 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Gözleri durmadan hareket ediyordu;
yüzünün çizgileri keskin
ve kuvvetliydi
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
19 0 SENTENCE( SUB(WORD(
19 1 WORD(
19 2 WORD(
19 3 WORD(
19 4 ;SUB(WORD(
19 5 WORD(
19 6 WORD(
19 7 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
19 8 WORD(
19 9 .END-SENTENCE)
Öznesiz
cümleler, edilgen cümleler olabilir.
1-
Kullanılan girdi metinin karakteri önemli.
Bir edebi metin ile bir tıp metni farklı yapısal özelliklere sahiptir.
2-
Kullanılacak girdi metinlerinin mümkün olduğu kadar erken dikkate alınması gereksiz
enerji ve ekonomik kaybı önleyebilir.
SENTENCE NO = 9
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
9 0 SENTENCE( SUB(
9 0 0 45444 Sıfat null Sıcak null null null
9 1 0 6880 İsim null bir null null null
9 2 0 20937 İsim null gün nounExt ün %%=ün%
9 3 0 1403 İsim null akşam verbFromNounExt ıydı ı-
9 4 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Sıcak bir günün akşamıydı
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
9 0 SENTENCE( SUB(WORD(
9 1 WORD(
9 2 WORD(
9 3 WORD(
9 4 .END-SENTENCE)
Ya da:
Burada,
söğütlerin içinden geçerek çınar ağaçlarının arasından giden bir patika vardır:
Etraftaki
çiftliklerden gölün derin sularında yıkanmaya gelen işçilerin çiğneye, çiğneye
pekiştirdikleri
bir yol; akşam üstü, yakından geçen büyük asfalt şoseden inip, suyun kenarında
dinlenmeye
gelen yorgun gezici işsizlerin çiğneye, çiğneye pekiştirdikleri bir yol...
Son olarak
karışık bir örnek:
zarf-Patikadan
zarf-tek
sıra halinde yürüyerek
fiil-inmişlerdi
----------------
bağlaç-hatta
zarf-alanda
bile
ÖZNE-biri
zarf-ötekinin
arkasında
fiil-duruyordu,
----------------
ÖZNE-ikisi
bağlaç-de
NESNE-bezden
bir pantolon ve gene bezden, sarı pirinç düğmeli bir ceket
fiil-giymişlerdi,
-----------------
zarf-ikisinin
de başında
ÖZNE-siyah,
kalıpsız bir şapka
fiil-vardı,
-----------------
ÖZNE- ikisi
bağlaç-de
NESNE-battaniyelerini
zarf-sıkıca
simit yaparak
zarf-omuzlarına
asmışlardı,
isim
tamlamasından-fiil-önde duran, ufak tefek, çevik ve esmer bir adamdı
SENTENCE NO = 18
********************************************************
buf_sub_struct_list()------------------------------------------------------------
18 0 SENTENCE( SUB(
18 0 0 41055 İsim null Patika nounExt dan %%%&dan
18 1 0 50437 Sıfat null tek null null null
18 2 0 45695 İsim null sıra null null null
18 3 0 21441 İsim null hal nounExt inde %%?in%&de
18 4 0 57780 Fiil nsz yürü gerundFromVerbExt yerek ;;;.y.erek
18 5 0 25128 Fiil -den in verbExt mişlerdi ::-miş-ler-di:
18 6 ==>CONJUNCTSUB(
18 6 0 22092 Bağlaç null hatta null null null
18 7 0 1573 İsim null alan nounExt da %%%&da
18 8 0 6665 Zarf null bile null null null
18 9 0 6957 Zamir null biri null null null
18 10 0 40199 İsim null öte nounExt kinin %%%&ki&nin
18 11 0 2971 İsim null arka nounExt sında %%=sı%&n&da
18 12 0 14872 Fiil nsz dur verbExt uyordu ::-uyor-du:
18 13 ,SUB(
18 13 0 24385 İsim null iki nounExt si %%=si%
18 14 ==>CONJUNCTSUB(
18 14 0 11734 Bağlaç null de null null null
18 15 0 6414 İsim null bez nounExt den %%%&den
18 16 0 6880 İsim null bir null null null
18 17 0 40686 İsim null pantolon null null null
18 18 ==>CONJUNCTSUB(
18 18 0 54481 Bağlaç null ve null null null
18 19 0 19404 Zarf null gene null null null
18 20 0 6414 İsim null bez nounExt den %%%&den
18 21 ,SUB(
18 21 0 44232 İsim null sarı null null null
18 22 0 41715 İsim null pirinç null null null
18 23 0 15039 Sıfat null düğmeli null null null
18 24 0 6880 İsim null bir null null null
18 25 0 8784 İsim null ceket null null null
18 26 0 19937 Fiil -i,-e giy verbExt mişlerdi ::-miş-ler-di:
18 27 ,SUB(
18 27 0 24385 İsim null iki nounExt sinin %%=si%&nin
18 28 ==>CONJUNCTSUB(
18 28 0 11734 Bağlaç null de null null null
18 29 0 5208 İsim null baş nounExt ında %%?ın%&da
18 30 0 46325 İsim null siyah null null null
18 31 ,SUB(
18 31 0 26950 Sıfat null kalıpsız null null null
18 32 0 6880 İsim null bir null null null
18 33 0 48194 İsim null şapka null null null
18 34 0 54301 Sıfat null var verbFromNounExt dı
18 35 ,SUB(
18 35 0 24385 İsim null iki nounExt si %%=si%
18 36 ==>CONJUNCTSUB(
18 36 0 11734 Bağlaç null de null null null
18 37 0 5523 İsim null battaniye nounExt lerini #ler%%?in%&i
18 38 0 45563 Zarf null sıkıca null null null
18 39 0 46091 İsim null simit null null null
18 40 0 55685 Fiil -i yap gerundFromVerbExt arak ;;-ar;.ak
18 41 0 39000 İsim null omuz nounExt larına #lar%%?ın%&a
18 42 0 3329 Fiil -i,-e as verbExt mışlardı ::-mış-lar-dı:
18 43 ,SUB(
18 43 0 39962 İsim null ön nounExt de %%%&de
18 44 0 14872 Fiil nsz dur nounFromVerbExt an -an
18 45 ,SUB(
18 45 0 53025 Sıfat null ufak null null null
18 46 0 50386 Sıfat null tefek null null null
18 47 ,SUB(
18 47 0 10604 Sıfat null çevik null null null
18 48 ==>CONJUNCTSUB(
18 48 0 54481 Bağlaç null ve null null null
18 49 0 16820 İsim null esmer null null null
18 50 0 6880 İsim null bir null null null
18 51 0 471 İsim null adam verbFromNounExt dı
18 52 .END-SENTENCE)
buf_verbose_list()------------------------------------------------------------
Patikadan tek sıra halinde yürüyerek
inmişlerdi
hatta alanda bile biri ötekinin arkasında
duruyordu,
ikisi
de bezden bir pantolon
ve gene bezden,
sarı pirinç düğmeli bir ceket giymişlerdi,
ikisinin
de başında siyah,
kalıpsız bir şapka vardı,
ikisi
de battaniyelerini sıkıca simit yaparak
omuzlarına asmışlardı,
önde duran,
ufak tefek,
çevik
ve esmer bir adamdı
buf_struct_only_list()------------------------------------------------------------
18 0 SENTENCE( SUB(WORD(
18 1 WORD(
18 2 WORD(
18 3 WORD(
18 4 WORD(
18 5 WORD(
18 6 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
18 7 WORD(
18 8 WORD(
18 9 WORD(
18 10 WORD(
18 11 WORD(
18 12 WORD(
18 13 ,SUB(WORD(
18 14 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
18 15 WORD(
18 16 WORD(
18 17 WORD(
18 18 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
18 19 WORD(
18 20 WORD(
18 21 ,SUB(WORD(
18 22 WORD(
18 23 WORD(
18 24 WORD(
18 25 WORD(
18 26 WORD(
18 27 ,SUB(WORD(
18 28 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
18 29 WORD(
18 30 WORD(
18 31 ,SUB(WORD(
18 32 WORD(
18 33 WORD(
18 34 WORD(
18 35 ,SUB(WORD(
18 36 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
18 37 WORD(
18 38 WORD(
18 39 WORD(
18 40 WORD(
18 41 WORD(
18 42 WORD(
18 43 ,SUB(WORD(
18 44 WORD(
18 45 ,SUB(WORD(
18 46 WORD(
18 47 ,SUB(WORD(
18 48 ==>CONJUNCTSUB(WORD(
18 49 WORD(
18 50 WORD(
18 51 WORD(
18 52 .END-SENTENCE)
Bir istisna:
Arkasından
gelen adam az kalsın onun üstüne yıkılacaktı,
öndeki şapkasını çıkararak içindeki deri
bandın her tarafını işaret parmağıyla iyice sildikten sonra,
parmağında biriken teri başparmağının
yardımıyla fırlatıp attı.
Burada 'öndeki' kelimesi ÖZNEdir. Aslında 'öndeki adam' tamlaması söz konusu.
İlgi zamiri -ki -de ekini e ekleyerek
kullanılmış. Dikkat edilirse kelime
sıralamasında ilk gelen
'öndeki' ÖZNE oluyor. Algoritma açısından bir
sorun yok.
